De beleving

Maar door alleen oog te hebben voor de kunstzinnige kant van de ikonen, doe je ze eigenlijk te kort. Ook als je er geen verstand van hebt, kun je een ikoon met andere ogen proberen te zien. De ikoon is namelijk niet voor het verstandelijk oog gemaakt, de kracht schuilt in de beleving van de kijker. En juist wij westerse mensen hebben daar moeite mee. Ons zien is bepaald door de wereld waarin wij leven, onze sterkste kant is het waarnemen, niet het aanvoelen, wat we waarnemen dat benoemen we. We willen weten wat we zien, waar de oorsprong ligt, wat het gemaakt is. En zo’n antwoord is snel gegeven; het is maar een gewoon plankje hout, dat met lijmwater en krijt hagelwit gemaakt is, beschilderd met pigmentverf gebonden met eigeel, water en een paar druppels wijnazijn en later voorzien van een afdeklaag van olie of vernis. Eigenlijk is daar niets heiligs aan.

De scheppingsvormen

De materialen gaan pas spreken als duidelijk wordt waarom ze gekozen zijn, ze vertegenwoordigen verschillende scheppingsvormen, het plantaardige leven (hout), het mineralenrijk (pigmenten) en de dierenwereld (eigeel). In de meest zuivere vorm nemen zij deel aan de totstandkoming van de ikoon en zo worden ze als het ware teruggegeven in een aan de geestelijke wereld opgedragen vorm. Samen trachten al deze aardse materialen te laten zien dat er niet alleen en stoffelijke wereld bestaat.

De taal van de ikonen

Ikonen spreken zo hun eigen taal. Daar iets vanaf te weten is geen voorwaarde, maar het helpt je wel op weg om te zien wat een ikoon te zeggen heeft. Meestal zien ikonen er wonderlijk uit, omdat er omgekeerd perspectief geschilderd is. Je kunt een gebouw, boek of troon van zowel de linker- als de rechterzijde zien. Het doel hiervan is dat de lijnen niet naar een verdwijnpunt in de verte toelopen, maar naar de toeschouwer. Ook het doorlopen van een voorstelling over de rand van een ikoon geeft hetzelfde effect, het beeld komt naar de toeschouwer toe. Het dringt zich als het ware op. De figuren op een ikoon hebben iets onaards, een starende blik, smalle neus, kleine mond, eigenaardige langgerekte handen en lichaam, gestileerde kleding. De afbeelding houdt zich niet aan de aardse wetten. Het licht komt dan ook niet van een bepaalde kant, het komt van binnen uit.